Prezidente Repúblika Demokrátika Timor Leste DR. José Ramos Horta.

Dili– Prezidente Repúblika Demokrátika Timor Leste DR. José Ramos Horta iha paláçio Prezidensial iha loron 1/7/2023 fo tomada de posse ba Primeiru Ministru RDTL foun Kay rala Xanana Gusmão ho membru IX Guvernu Konstitusional.

Prezidente Ramos Horta iha nia diskursu alerta katak, misaun husi Primeiru Ministru no membru Guvernu sira maka serví povu liu husi implementasaun programa nebe Parlamentu Nacional aprova ona sai lei. Tanba ne’e, Prezidente Repúblika ho nia kompetensia konstitusional husi artigu 74 nu. 1 konstituisaun Repúblika sei akompainia servisu IX Guvernu hodi garante funsionamentu lolós instituisaun tomak Estadu nian.

“Hanesan Prezidente Repúblika, hau sei akompainia imi nia servisu, ohin hau labele fo parabens tanba foin maka simu posse, fulan ruma nia laran maka ita bele halo avaliasaun, no hanesan primeiru Ministru hatete sei avalia performa kada membru Guvernu, ida ne’e normal iha sistema hotu. Missaun deputadu, membrus guevrnu nian, asessores no funsionarius maka serví povu, implementa ho lolós kompetensia ho honestidade programa”, dehan Prezidente Repúblika.

Prezidente Ramos Horta alerta ba IX Guvernu katak, Prezidente Repúblika ho nia kompetensia konstitusional husi konstituisaun RDTL artigu 74 nu. 1 sei akompainia servisu IX Guvernu hodi garante funsionamentu lolós instituisaun tomak Estadu nian.

“Hau fo hanoin ba imi hotu saida maka konstituisaun hatete kona ba poder Prezidente repúblika nian iha artigu 74 nu. 1 Konstituisaun Repúblika katak, Prezidente Repúblika maka tenke garante funsionamentu didiak instituisaun demokrátika sira, ne signifika Prezdiente Repúblika tenke hare Guvernu tenke ezekuta duni programa nebe Parlamentu Nacional aprova sai ona lei”, Prezidente alerta.

Prezidente Repúblika fo hanoin ba IX guvernu atu fo importansia prioridade principal liu ba asuntu adezaun Timor Leste ba ASEAN, atu tenke prepara didiak pilár principal tolu maka pilár pulítika siguransa, pilár ekonómika no pilar sosiokultura nebe ASEAN kompoin nebe sai nudar mos pilár kultural Timor Leste nia rasik.

“Ita nia adezaun ba AZEAN prioridade ida, labele iha prioridade ruma ke bot liu fali prioridade ida ne’e, ita hare deit pilár tolu nebe ASEAN koloka ba Timor Leste tenke priense maka polítika siguransa komunidade ASEAN, polítika ekonomia komunidade ASEAN no pulítika sosiokultura komunidade ASEAN, ita hare pilár tolu ne’e signifika mos pilár ita nian nudar Nasaun no Estadu”, dehan Xefi Estadu.

Prezidente Ramos Horta mos rekomenda ba Parlamentu Nacional atu estabelese komisaun parlamentar ida ba asuntu ASEAN hodi aslera prosesu lejislativa nebe presiza atu priense rekejitus ASEAN, no rekomenda ba Parlamentu Nacional atu aprova autorizasaun lejislativa nebe fo kapasidade jurídika ba Guvernu atu realiza aktus lejislativas nebe presiza hanesan eliminasaun dupla tributasaun, protesaun investimentu, komisaun arbitrazen ba resolusaun láis no lós ba disputa sira, esforsu hotu tenke halo atu Timor Leste bele adere ba ASEAN durante Prezidensia Indonesia nian iha tinan 2023.

“Hau rekomenda kria komisaun parlamentar ida ba ASEAN para bele aslera prosesu lejislativa nebe ita presiza atu Estadu ratifika, hau rekomenda mos Parlametu Nacional atu aprova lejislativa nebe fo kapasidade jurídika ba Guvernu atu realiza aktus lejislativas nebe ke presiza hanesan eliminasaun dupla tributasaun protesaun investimentu, arbitrazen ba rezolusaun lais no lós ba disputa sira, esforsu hotu tenke halo para ita bele adere ba ASEAN durante tempu prezidensia Indonesia nian iha tinan 2023”, alerta Prezidente Repúblika. [ag]